Bertold Brechtek zioen bezala, gizaki batzuek borroka egiten dute aldi batean, eta onak dira; badira luzaroan borroka egiten duten pertsonak, eta oso onak dira; baina badira bizi osoan borrokan jarduten duten lagunak, eta horiek emakumeak dira.
Bazen behin errege bat jakintsua, argia, zintzoa eta zuhurra, inor izatekotan. Bere lehen dekretuan errepublika ezarri zuen, eta, damutzen bazen ere, badaezpada, bere burua gillotinatu.
Hiztegi bat kontsultatzea arriskutsua izan daiteke, eta Espainiako Historiako Errege Akademiaren hiztegiak hala baieztatu digu: "Franco jeneral kementsu eta katolikoa izan zen, gobernu kaotiko baten aurkako estatu kolpe batean parte hartu zuena". Espainiako bide bazterretan memoria ezkutatzen jarraitzen duten bitartean, diktadore berdinzaleak protagonista dira kontatzen diguten historian; euren jokabide neutralez errespontsu orekatsuko hilotzak utzi zizkiguten ugari.
Koldo Campos Sagaseta
Aitor Arruti Rezabal